Трак Енти Нестер Янкас ячӗллӗ литературӑпа ӳнер тата культура пӗрлӗхӗн правленийӗн черетлӗ ларӑвӗ иртрӗ. Унта 2012 ҫулшӑн Нестер Янкас премине парас ыйтӑва пӑхса тухрӗҫ.
Чӑваш литературипе ӳнерне тата культурине аталантарас енӗпе уйрӑмах палӑрнӑшӑн, 2012 ҫулхи пултарулӑх ӗҫӗнче ҫитӗнӳсем тунӑшӑн Нестер Янкас ячӗллӗ преми лауреачӗн хисеплӗ ятне 2 ҫын тивӗҫрӗ.
1. Чӑвашсен хальхи вӑхӑтри паллӑ ҫыравҫи — Раҫҫей Писателӗсен Союзӗн членӗ, Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ, Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ преми лауреачӗ Николай Петрович Ишентей — 2012 ҫулта Чӑваш кӗнеке издательствинче пичетленсе тухнӑ «Планетӑпа чӗре» ятлӑ сӑвӑсен кӗнекишӗн.
Вӑл 1953 ҫулхи нарӑсӑн 14-мӗшӗнче Красноармейски районне кӗрекен Тури Шурҫырма ялӗнче (халӗ Ҫӗрпӳ районӗ) ҫуралнӑ. Унтах пурӑнать. Красноармейски вӑтам шкулӗ хыҫҫӑн икӗ аслӑ пӗлӳ илнӗ. Ял хуҫалӑхӗнче, вӗрентес ӗҫре, журналистикӑра вӑй хунӑ.
Ҫӗрпӳ районӗнчи Апакасси ял тӑрӑхӗнче «Кайӑксене хӗлле тӑрантар» ятлӑ мероприяти иртрӗ. Уйрӑмах Апакассинче вӗренекен ачасем тӑрӑшрӗҫ — 1–4, 5, 7 классенчи шкул ачисем 30 ытла сырӑш ӑсталарӗҫ. Кам мӗнле пӗлет — ҫавнашкал хатӗрленӗ. Тӗрлӗ тӗслӗ сырӑшсем нумаййине кура вӗсене урама ҫакиччен ятарлӑ курав та ирттерчӗҫ.
Паллах, чаплӑ ҫитеркӗчсене тӑвас ӗҫе ашшӗ-амӑшӗ те хутшӑннӑ — ҫавна май шкулта вӗрентекенсемпе ял тӑрӑхӗнче ӗҫлекенсем ачасене ӗҫе вӗрентнӗшӗн, ҫутҫанталӑка упрама хӑнӑхтарнӑшӑн ашшӗ-амӑшӗсене пысӑк тав сӑмахӗ каларӗҫ.
Курав хыҫҫӑн сырӑшсене шкул лаптӑкӗнче ҫакса тухрӗҫ. Вӗҫен кайӑксем валли апатне те хурса пама манмарӗҫ.
Ҫӗрпӳ районӗнчи Опытнӑй посёлока нумай пулмасть Туҫи ялӗнче шар курнӑ кил-йышсем куҫа пуҫларӗҫ. Вӗсем кунта вӑхӑтлӑха кӑна вырнаҫӗҫ — хӑйсен ялӗнче ҫӗнӗ ҫурта хӑпартса лартиччен. Ӑна кӑҫалах, юпан 1-мӗшӗ тӗлне хута ямалла.
Ҫыранхӗрри урамӗнчи 8-мӗш ҫурта ӗнер, кӑрлачӑн 28-мӗшӗнче, 4 ҫемье куҫрӗ. Ыттисене ҫек эрне вӗҫӗччен вырнаҫтарса пӗтересшӗн. Вӑхӑтлӑх хваттерсемпе пурӗ 8 ҫемье усӑ курма килӗшнӗ.
Кӑрлачӑн 15-мӗшӗнче Туҫи ялӗнче газ сирпӗннине пула пурӗ 40 ҫын хваттерсӗр юлнӑ. Ыттисем хальлӗхе хӑйсен тӑванӗсемпе пӗлӗшӗсем патӗнче пурӑнма шутлаҫҫӗ.
Паян Михаил Игнатьев Элтепӗр йӑла газӗ сирпӗннине пула шар курнӑ Туҫи ҫыннисене пулӑшас тӗлӗшпе ятарлӑ пуху ирттернӗ. Чи малтанах Михаил Васильевич ҫак инкеке сирес тӗлешпе ӗҫленӗ пур ҫынна та тав сӑмахӗ каланӑ.
Йӑла газӗ сирпӗннӗ ҫурта тӗппипе ишӗҫ. Ун вырӑнне ҫӗнӗ ҫурт хӑпартма палӑртаҫҫӗ. Элтепӗр пӗлтернӗ тӑрӑх Раҫҫей ИӖМне тата Регионсен министерствине федераци хыснинчен укҫа илме заявка янӑ. Малтанлӑха шутланӑ тӑрӑх ҫак инкеке пӗтӗмӗшле сирме 60 миллион тенкӗ кирлӗ пулӗ.
Шар курнӑ ҫынсене Раҫҫейри Хӗрлӗ Хӗресӗн Чӑваш уйрӑмӗ те пулӑшать. Мӗнпе те пулин сирӗн те пулӑшас кӑмӑл пур пулсан япаласене ҫак адреспа йышӑнаҫҫӗ: Шупашкар, Ленинград урамӗ, 31 ҫурт. Уйрӑмах тумтир, пушмак, алшӑлли, утиал кирлӗ.
Ыран Ҫӗрпӳ районӗнче хурлӑхлӑ кун.
Асаилтерепӗр, Ҫӗрпӳ районӗнчи Туҫи ялӗнче вырнӑҫнӑ виҫӗ хутлӑ ҫуртра йӑла газӗ ӗнер ирхи сирпӗнсе кайнӑ. Пурӗ тӑватӑ хваттер тӗппипе ишӗлнӗ, 2 ҫын вилнӗ, тепӗр иккӗшӗ аманнӑ.
Чӑваш кӗнеке издательствинче Николай Ишентейӗн ҫӗнӗ кӗнеки пичетрен тухнӑ — «Планетӑпа чӗре».
Ку кӑларӑма чӑваш сӑвӑҫин тӗрлӗ вахӑтра ҫырнӑ сӑввисем кӗнӗ, ҫав шутра «Ҫуралман ача сасси» поэма та пур. Кӗнекен умсӑмахне Георгий Фёдоров профессор ҫырнӑ, унта вӑл сӑвӑҫӑн пултарулӑхне тӗплӗн тишкерсе панӑ. «Планетӑпа чӗре» вӗҫӗнче Николай Ишентейпе иртнӗ калаҫӑва та вырнаҫтарнӑ — вулавҫӑ авторӑн пурнӑҫӗпе те, пултарулӑхӗпе те, йӑпанӑҫӗсемпе те тӗплӗнрех паллашма пултарӗ.
Николай Ишентей (Николай Петрович Петров) Ҫӗрпӳ районне кӗрекен Тури Шурҫырма ялӗнче 1953 ҫулхи нарӑсӑн 14-мӗшӗнче ҫуралнӑ.
1971 ҫулта Красноармейскинчи вӑтам шкултан вӗренсе тухнӑ хыҫҫӑн Чӑваш ял хуҫалӑх институтӗнче ӑс пухнӑ. Совет Ҫарӗнче хӗсметре тӑнӑ хыҫҫӑн тӑван ялне таврӑнсассӑн совхозра инженерта, вӑтам сыпӑкри ертӳҫӗре ӗҫленӗ.
Паян ирхине, кӑрлачӑн 8-мӗшӗнче, пирӗнтен паллӑ историк Димитриев Василий Димитриевич уйрӑлса кайнӑ. Сывпуллашу кӑрлачӑн 10-мӗшӗнче Чӑваш патшалах гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче иртӗ. 10 сехетре илсе килӗҫ, 13 сехетре тӑван ялне пытарма кайӗҫ.
Димитриев Василий Димитриевич — паллӑ чӑваш историкӗ, истори ӑслӑлӑхӗсен докторӗ, профессор (1970). Вӑл 1924 ҫулхи кӑрлачӑн 11-мӗшӗнче Ҫӗрпӳ районӗнчи Ҫӗрпӳел ялӗнче ҫуралнӑ.
1948 ҫулта Чӑваш патшалӑх педагогика институтӗнче пӗлӳ илнӗ хыҫҫӑн кӗҫӗн ӑслӑлӑх ӗҫченӗ пулса ӗҫленӗ. 1955 ҫулта Мускав патшалӑх университетӗнче асперантурӑра вӗренсе тухсан Чӑваш ӑслӑлӑхпа тӗпчев институчӗн (хальхи ЧГПӐИ) директор ҫумӗ, ӑслӑлӑх ҫыруҫи (1948–1968), директорӗ (1968–1988) пулса ӗҫленӗ. Ҫав вӑхӑтрах, 1967–1988 ҫулсенче, вӑл Чӑваш патшалӑх университетӗнче профессор пулнӑ.
Ҫӗнӗ Ҫул ҫитрӗ. Тавӑшкасси ял тӑрӑхӗн администрацийӗнче ӗҫлекенсем вара ачасем валли парне тӑвас шухӑшпа Хӗл Мучипе Юрпике тумне тӑхӑнса ял урамне тухрӗҫ.
Чӑн та урам варринче Хӗл Мучипе Юрпикене курасса ачасем шанман та пулӗ, анчах акӑ вӗсем, сан умрах иккен! Тата ахаль тухман, Ҫӗнӗ Ҫул саламӗсем илсе килнӗ! Шӑпӑрлансем та маххӑ памарӗҫ — Хӗл Мучине хӑйсем пӗлекен сӑвӑсене каласа пачӗҫ. Юрласа паракансем те пулчӗҫ.
Хӗл Мучипе Юрпике ватӑ ҫынсем патне кӗрсе тухма манмарӗҫ. Нумай ачаллӑ кил-йышсем вара вӗсенчен парне илме тивӗҫ пулчӗҫ.
Ашшӗ-амӑшӗсене те, ача-пӑчана та кунашкал уяв туса пани кӑмӑла кайрӗ.
Сӑнсем (6)
| РАШ | 13 |
«Сувар» чӑваш наци культурин аталану фончӗ Чӑваш халӑх сайчӗпе пӗрле «Анатолий Розов–2013» календарь кӑларчӗҫ. А3 виҫеллӗ календаре Анатолий Розов (1933–2010) художник 80 ҫул тултарнӑ тӗле хатӗрленӗ. Шел те, вӑл хӑй ҫак вӑхӑта ҫити пурӑнса ҫитереймерӗ.
Календарьти уйӑх ячӗсемпе кун ячӗсем — йӑлт чӑвашла. Ҫӳлти пайӗнче художникӑн сӑнӗ тата вӑл хатӗрленӗ «Болгарская крепость» (2007) ӳкерчӗкӗ вырнаҫнӑ.
Календаре кӑларма укҫа-тенкӗпе «Суварстром» ТМЯО пулӑшнӑ, дизайнне Николай Плотников хатӗрленӗ. Календаре «СУМ» лавккара 15 тенкӗпе туянма пулать.
Розов Анатолий Сидорович 1933 ҫулхи юпан 14-мӗшӗнче Ҫӗрпӳ районне кӗрекен Тӑрваш ялӗнче ҫуралнӑ. 2010 ҫулхи ҫӗртмен 6-мӗшӗнче вӑл пирӗнтен уйрӑлса кайрӗ.
Анатолий Сидорович Шупашкарти ӳнер училищинче, Ленинградри патшалӑх театр, музыка тата киномотографи институтӗнче пӗлӳ илнӗ. Чӑваш пукане театрӗнче, Новокузнецкри тата Псковпа Кисанти пукане театрӗсенче ӗҫленӗ.
«Аталану-2012» ӑмӑртӑва йӗркелекенсем унӑн пӗтӗмлетӗвӗсене пӗлтерчӗҫ. Раҫҫей шайӗнче иртекен конкурса пурӗ 561 ача хутшӑннӑ иккен. Чӑваш Республикисӗр пуҫне ӑмӑртура ытти 13 тӑрӑхри ачасене те курма пулнӑ — Тутарстанпа Пушкӑртстан ачисем уйрӑмах йышлӑ пулни курӑнать. Ҫавӑн пекех чӑвашла конкуссене хутшӑнсах кайман тӑрӑхсенчи ачасене — Мурманск, Ӑренпур, Пенза облаҫӗсенчисене — курни хавхалантарать.
8-9 классем хушшинче мала тухнӑ ачасем: Плотникова Татьяна (Чӑваш Ен, Тӑвай районӗ); Иванов Алексей (Чӑваш Ен, Ҫӗнӗ Шупашкар); Сергеев Владимир (Чӑваш Ен, Шӑмӑршӑ районӗ); Куракова Валентина, Чӑваш Ен, Сӗнтӗрвӑрри районӗ); Глухов Андрей (Пушкӑртстан, Авӑркас районӗ); Яковлева Дарья (Чӑваш Ен, Шупашкар); Фарафонова Анастасия (Чӑваш Ен, Шупашкар); Ярушева Ангелина (Тутарстан, Аксу районӗ); Мельникова Татьяна (Чӑваш Ен, Вӑрмар районӗ); Илларионов Стас (Чӑваш Ен, Красноармейски районӗ); Ульянов Кирилл (Чӑваш Ен, Шупашкар); Борисова Динара (Чӑваш Ен, Комсомольски районӗ); Серебряков Сергей (Чӑваш Ен, Етӗрне районӗ); Яковлева Анастасия (Чӑваш Ен, Муркаш районӗ); Сайкин Ростислав (Тутарстан, Пӑва районӗ).
Ҫӗрпӳ районӗ 85 ҫул тултарнӑ ятпа Чурачӑк ял вулавӑшӗнче ятарлӑ электронлӑ хӑтлав йӗркеленӗ — «Чурачӑк ял историйӗ».
Презентаципе пӑхакансем ҫак ялти кашни предприятийӗн кун-ҫулӗпе паллашма пултарӗҫ. Кунтах ялти сумлӑ ҫынсем пирки пӗлме пулать. Хӑтлавра ялӑн ҫӗнӗ тата кивӗ сӑнӗсене вырнаҫтарнӑ — вӗсем ватти-вӗттине те кӑсӑклӑ пулмалла.
Презентаци вулавӑшра ахаль выртмасть — кашни кун тенӗ пек таврапӗлӳ сехечӗсене ирттереҫҫӗ, хӑтлавпа паллаштарнӑ май иртнӗ самантсене аса илеҫҫӗ. Вулакансен те каласа памалли нумай-ҫке — ялӗ пысӑк пулнӑран асаилӗвӗсем те сахал мар. Вӗтӗр-шакӑра хӑйсен пурнӑҫне сӑнласа пани те питӗ кирлӗ — астуса юлма, асра тытма. Илнӗ пӗлӗве ачасем рефератсем ҫырма усӑ кураҫҫӗ.
+11.3 °C